Ықылас атындағы мұражай қорындағы көне қазақ музыкалық аспаптарының сипаттамасы

Ықылас атындағы халық музыкалық аспаптар Музей қорынан көне музыкалық аспаптар көрмесі

Коллекция древних музыкальных инструментов из фонда Музея народных 

музыкальных инстументов им. Ыкыласа

Collection of ancient musical instruments from the folk musical instruments fund of the Iqylas Museum

1.Үш ішекті домбыра - домбыра тобындағы әлі де болса сирек қолданылатын нұсқасы үш ішекті домбыра. Ертедегі өнерпаздар арасында қолданыста болған бул домбыра негізінен Шығыс жене Орталық Қазақстан өңірлерінде дамыған. Кәдімгі екі ішекті домбыраның құрылысы, заты мен жасалу тәсілінен айырмашылығы жок. Аспап ішек саны, бұрауы жене үш ішекте орындалатын күй шығармаларымен ерекшеленеді. Ұлы Абайдың кезінде өз ән-күйлерін сүйемелдеген үш ішекті тарихи домбырасы сақталған. Шанағы ұзынша, бұрышты, бет тақтайы қайыннан жасалған шегелермен бекітілген, мойыны жалпақтау болып келеді.

Трёхструнная домбыра - этот инструмент, использовавшийся древними музыкантами, в основном развивался в регионах Восточного и Центрального Казахстана. По конструкции, материалу и способу изготовления он не отличается от обычной двухструнной домбыры. Особенностями являются количество струн, настройка и произведения, исполняемые на трёх струнах. Сохранилась историческая трёхструнная домбыра, на которой в своё время аккомпанировал себе великий Абай. Её корпус удлинённый, угловатый, верхняя дека изготовлена из берёзы и закреплена гвоздиками, а гриф имеет слегка уплощённую форму.

Three-string dombra. This instrument, used by ancient musicians, mainly developed in the regions of Eastern and Central Kazakhstan. It does not differ from the regular two-string dombra in terms of construction, materials, or manufacturing method. Its distinctive features are the number of strings, tuning, and compositions performed on three strings. A historic three-string dombra has been preserved, which was once used by the great Abai to accompany his songs and melodies. Its body is elongated and angular, the soundboard is made of birch and fastened with nails, and the neck is slightly flattened.

2. Шаңқобыз - темірден немесе күмістен жасалған сүйір тілшесі бар көне музыкалық аспап. Шаңқобыз басқа атаулармен көптеген халықтарда кездеседі. Оның сирек кездесетін бір түрі - ағаш шаңқобыз - ағашқа бекітілген жіпті тербеу арқылы дыбыс шығарылады. Шаңқобыз ежелден келе жатқан қазақтың музыкалық аспабы. Аспап бітімі бөлек болғанымен, оның құрылымы өте қарапайым.

Шаңқобыз - старинный музыкальный инструмент инструмент с заостренным язычком, изготовленным из железа или серебра. Шаңқобыз встречается у многих народов под другими названиями. Одна из его редких разновидностей -деревянный шаңқобыз, где звук извлекается путем раскачивания прикрепленной к дереву струны. Шаңқобыз Шаңқобыз является древним казахским музыкальным инструментом. Несмотря на необычную форму, его конструкция крайне проста.

The shankobyz is an ancient musical instrument with a pointed reed made of iron or silver. The shankobyz is found among many peoples under different names. A rare type of it is the wooden shankobyz, where sound is produced by swinging a string attached to wood. The shankobyz is a traditional Kazakh musical instrument. Despite its unique shape, its structure is very simple.

3. Шертер - ежелгі шекті аспап. Шертер де домбыра сияқты ойнайды. Шертердің көлемі домбырадан көп кіші, бірақ сыртқы түрі қобыздыеске салады, оған жұмыр түр беріп, сыртын терімен қаптайды, аттың қылынан екі шек тартылады. Аспап бір ғана бұрандалы болып келеді, шектің бір басы бұрандаға, екіншісі басына бекітіледі. Шертер аспабы аңыз, ән, ертегілерді айтқанда қолданылған. Ол бақташылар арасында кең тараған. Қазақтың көне музыкалық аспаптарының біріне жататын ол шертіп ойнау

тәсіліне байланысты шертер деп аталған. Шертер екі немесе үш ішекті болып келеді. Ертедегі шертерлер ағаштан ойылып, шанағы көнмен (терімен) қапталған. Дыбыс күші қапталған терінің жұқа-қалыңдығына, ішегінің жуан-жіңішкелігіне байланысты. Пернесі болмайды, ішегіне ызған жылқы қылы тағылады. Жалпы тұрқы 650 - 700 мм. Ойнау тәсілі домбыраға жақын болғанымен, жасалуы жағынан қылқобызға көбірек ұқсайды.

Шертер - древнеказахский и древнетюркский струнный щипковый инструмент. На шертере играли так же, как и на домбре, но при этом шертер был намного меньше домбры - он имел короткий гриф без ладов и отличался более сильным звучанием. Внешне шертер напоминал кобыз, его также изготовляли из цельного куска древесины, придавали ему изогнутую форму, а корпус обтягивали кожей, натягивая две струны из конского волоса. Как правило, инструмент имел лишь один колок, поэтому обе струны продевали сквозь головку, а затем одну из них закрепляли к колку, а другую - прямо к головке. Струну, закреплённую на головке шертера, натягивали рукой, вторую же, прикреплённую к колку, подстраивал и соответственно высоте звука первой струны. Шертер употребляли преимущественно для сопровождения кюев, сказаний, легенд.

The sherter is an ancient Kazakh and ancient Turkic stringed plucked instrument. The scherter was played in the same way as the dombra, but the scherter was much smaller than the dombra - it had a short neck without frets and had a stronger sound. Externally, the sherter resembled a kobyz, it was also made from a single piece of wood, given a curved shape, and the body was covered with leather, pulling two strings of horsehair. As a rule, the instrument had only one peg, so both strings were threaded through the head, and then one of them was fixed to the peg, and the other directly to the head. The string attached to the head of the sherter was pulled by hand, while the second, attached to the peg, was adjusted accordingly to the pitch of the first string. Sherter was used mainly to accompany kuys, tales, and legends.

4. Қыл қобыз - екі ішекті, ыспалы музыкалық аспап. Қылқобыз қазақ халқының ұлттық аспаптарының ішіндегі ең көне аспап. 9-10 ғасырларда өмір сүрген Қорқыт ата дәуірінен бері қылқобыздың сарыны үзілмей келеді. Жалпы, ұлттық аспаптардың ішінде қобыз үнге бай, киелі, қасиетті деп танылады. Сонымен қатар, қанша ғасырлар қойнауынан жетсе де қобыздың бұрынғы түрі мен қазіргі түріндегі үні бір сарынды. Себебі, оның ішегі ықылым заманнан бері жылқының қылынан тартылып келді, ысқышы да. Оның қылқобыз аталуы да сондықтан. Қылқобыздың ішіндегі ең үлкен түрі «нар қобыз». Қылқобызды халқымыз киелі аспап ретінде

қастерлейді. Қазақ қобыздың үні шыққан жерге жын шайтан жоламайды деп ырымдайды. (үнтаспа «Қылқобыз сарыны») Қазақ халқы қыл қобыздарға өте бай болып келеді. Солардың бірі осы қылқобыз болып табылады. Қазақ халқы үшін ұлттық аспаптардың маңызы өте зор болып табылады. Қазақ халқы күй атасы-Құрманғазы десе, қобыз атасы-Қорқыт деп санаған.

Кыл кобыз - один из древнейших казахских народных инструментов. Это двухструнный смычковый музыкальный инструмент. Кобызы делают из цельного куска дерева. Это один из древнейших способов изготовления музыкальных инструментов в истории человечества, и объясняется он тем, что по древним верованиям многих народов только в цельном куске сохранится живая поющая душа дерева, которая будет звучать в инструменте. Открытый корпус, так же, как струны кобыза из пучка 30-60 некрученых конских волос, дают очень густой, богатый обертонами тембр. Две струны на старинном кобызе делались из конских волос или верблюжьих жил. Отсюда и название инструментов: кылкобыз (кыл конский волос), наркобыз (нар - одногорбый верблюд).

Kyl kobyz is one of the oldest Kazakh folk instruments. It is a two-stringed bowed musical instrument. Kobyz are made from a single piece of ancient beliefs of many peoples, only in a single piece will the living singing soul of the tree remain, which will sound in the instrument. The open body, as well as the strings of the kobyz from a bundle of 30-60 untwisted horsehair, give a very thick, overtone-rich timbre. Two strings on an ancient kobyz were made from horse hair or camel veins. Hence the name of the instruments: kylkobyz (kyl - horsehair), narcobyz (nar onehumped camel).

5. Зырылдауық – қазақ халқының көне музыкалық аспаптарының бірі. Ертеде бұл аспапты малшылар мен бақташылар мал қайыру үшін қолданатын болған. Кейін зырылдауықтың “сақпан", "шартылдауық", "зымырауық" деген түрлері музыкалық аспаптарғаайналды. Қазіргі кезде бұл аспаптар "Сазген", "Адырна" көне аспаптар ансамбльдері мен әйгілі "Отырар сазы" оркестрінде қолданылып жүр. Зырылдауық аспабының жасалу әдісі күрделі болғанымен, ойнау тәсілі өте қарапайым. Ол музыкалық шығармаларда кездесетін оқыс дыбыстарды ойнау үшін қолданылады. Қазақ халық музыкалық аспаптары музейінде зырылдауықтың бірнеше үлгісі сақталуда. Олар белгілі шебер Дәркембай Шоқпарұлының шеберханасында қалпына келтірілген; желге қарсы жүгіргенде өз осінен зырылдап айналатын немесе ортасынан өткізілген жіптің көмегімен айналатын балалар ойыншықтарын да “зырылдауық" деп атайды

Зырылдауык - один из древних музыкальных инструментов казахского народа. В прошлом пастухи и скотоводы использовали этот инструмент для управления скотом. Позже разновидности зырылдауықа, такие как "сақпан", "шартылдауық" и "зымырауық", превратились в музыкальные инструменты. В настоящее время эти инструменты используются в ансамблях старинных инструментов "Сазген" и "Адырна", а также в знаменитом оркестре "Отырар сазы". Несмотря на сложность изготовления зырылдауықа, играть на нем довольно просто. Он применяется для создания неожиданных звуков в музыкальных произведениях. В Музее народных музыкальных инструментов Казахстана хранится несколько образцов зырылдауықа. Они были восстановлены в мастерской известного мастера Дәркембая Шоқпарұлы. Детские игрушки, которые вращаются вокруг своей оси при беге против ветра или с помощью пропущенной через них нити, также называют "зырылдауық".

The zyryldauyq is one of the ancient musical instruments of the Kazakh people. In the past, shepherds and herders used this instrument to guide livestock. Later, variations of the zyryldauyq, such as the sakpan, shartyldauyq, and zymyrauyq, evolved into musical instruments. Today, these instruments are used in ensembles of ancient instruments like Sazgen and Adyrna, as well as in the famous Otyrar Sazy orchestra. Although the zyryldauyq is complex to make, it is very simple to play. It is used to produce sudden, striking sounds in musical compositions. Several examples of the zyryldauyq are preserved in the Kazakh Museum of Folk Musical Instruments. They were restored in the workshop of the renowned craftsman Darkembai Shokparuly. Children's toys that spin around their axis when running against the wind or using a string passed through them are also called zyryldauyq. 10. Дауылпаз - қазақтың ұрып ойналатын көне саз аспабы. Ертеректе бұл музыкалық аспап соғыс құралы ретінде айбар беріп, қыр көрсету үшін қолданған. Бертін келе дауылпазды аңшылықпен құсбегілікке де пайдаланатын болған. Оның жасалу әдісі күрделі. Дауылпаздың шапаты өзегі алынған сырты жұмыр бітеу ағаштан ойып жасалған. Беті әбден иленіп, кеңкей шыңылтыр терімен қапталады. Жайға байлап немесе мойынға, иыққа іліп алып жүруге арналған аспалы бауы мен ұрып ойнайтын шағын таяқшасы болады. Дауылпаздың шанағының сыртын мүйізбен, түрлі тастармен, ою-өрнекпен безендіріп, сәндел жасайды.

6. Дауылпаз - казахский ударный музыкальный инструмент. В древности этот инструмент использовался как военный инструмент для демонстрации силы и устрашения. Позже дауылпаз начали применять и в охоте, и в соколиной охоте. Его изготовление требует высокой сложности. Корпус дауылпаза вырезают из цельного, цельнозамкнутого деревянного бревна. Его поверхность тщательно обрабатывается и покрывается натянутой кожей, высушенной и обработанной до блеска. Инструмент оснащен подвесным ремнем, позволяющим носить его на ремне, на шее или на плече, а также небольшой палочкой для игры. Снаружи корпус дауылпаза украшается рогами, различными камнями и традиционными орнаментами.

The dauylpaz is a Kazakh percussion musical instrument. In ancient times, it was used as a military tool to demonstrate power and intimidate enemies. Later, the dauylpaz was also utilized in hunting and falconry. Its creation process is highly intricate. The body of the dauylpaz is carved from a solid, closed piece of wood. The surface is carefully treated and covered with tightly stretched leather that is processed to achieve a shiny finish. The instrument features a suspension strap, allowing it to be carried on a leash, around the neck, or on the shoulder, along with a small stick for playing. The exterior of the dauylpaz is decorated with horns, various stones, and traditional ornaments.

7. Жыланбас асатаяқ - соқпалы-сілкімелі музыкалық халық аспабы. 

Жыланбас асатаяқ - ударно-шумовой народный музыкальный инструмент.

Zhylanbas asatayak is a percussion and shaking folk musical instrument.

8. Нарқобыз - ыспалы аспаптардың ішіндегі ішегі тарамыстан жуан етіп жасалған музыкалық аспабы. Ұлттық музыкалық аспаптардың ішіндегі ыспалы аспаптардың сипаты, құрылымы, жасалу және ойнауәдіс-тәсілдері жалпы түрік тектес халықтардың барлығына бірдей ортақ. Дегенмен нарқобыз аспабының жөнібөлек. Шығу тегі қобыз, сазген, егек аспаптарынан тарайды. Нарқобыз жер жүзіндегі қыл ішекті музыкалықаспаптардың ішіндегі ең ежелгі түрі болып есептеледі. Уақыт өте келе нарқобызды еуропалық үлгі-нұсқада шектері сымнан жасалынған аспаптар (бас қобыз, виолончель т.с.с.) бірте-бірте ығыстырып шығара абастады. Көнеден келе жатқан нарқобыз белгісіз себептермен ұмытыла бастаған заманда қайта жаңғырып, бұл күндерікеңінен насихатталуда. Тарихи деректерге сүйенер болсақ, нарқобызды бақсылар ртәңірмен тілдескенде, жын-перілерді қашырғанда және өзге де діни рәсімдерде шалған екен. Сондай-ақ, аспап жаугершілік замандармен әскери салттарда ұрандату. атой салу, рух беру мақсатында қолданылған.

Нарқобыз - это струнный смычковый музыкальный инструмент, струны которого изготавливаются из прочных сухожилий. Особенности, конструкция, способы изготовления и игры на смычковых инструментах традиционной музыки схожи у всех тюркских народов. Однако нарқобыз занимает особое место. Он происходит от таких инструментов, как қобыз, сазген и еге егек. Нарқобыз считается одним из самых древних видов струнных музыкальных инструментов в мире. Со временем нарқобыз нача ачал вытесняться европейскими струнными инструментами с металлическими струнами (например, бас-қобыз, виолончечель и другие). Когда древний нарқобыз начал постепенно забываться по неизвестным причинам, он был возрожден н и в наши дни активно популяризируется. Согласно историческим данным, нарқобыз использовался шаманами во время общения с божествами, изгнания злых духов и других ритуальных обрядов. Кроме того, инструмент применялся в вое военные времена и для выполнения.

The narqobyz is a bowed string instrument, with strings made of strong tendons. The characteristics, structure, methods of cra cafting, and playing techniques for bowed instruments are generally shared among all Turkic peoples. However, the narqobyz holds a unique plac lace. It originates from instruments such as the kobyz, sazgen, and egek. The narqobyz is considered one of the oldest types of stringed instrumentss inin the world. Over time.it was gradually replaced by European-style instruments with metal strings (such as the bass kobyz, cello, and others). As the fade into obscurity for unknown reasons, it was revived and is now actively promoted. According to historical records. the narqobyz was used by shamans during communication with deities, expelling evil spirits, and other ritual ceremonies. Additionally, the instrume ament was used during times of war and military traditions to rally troops, give war cries, or inspire courage.